ثبت جزیره هرمز به‌عنوان ژئوپارک جهانی یونسکو تاثیری در سرنوشت آن خواهد داشت؟
فروپاشی اکولوژیک در انتظار هرمز
به گزارش پایگاه خبری و اطلاع رسانی هرمزگان گویا ؛ جزیره هرمز، نگین بی‌نظیر خلیج فارس با خاک‌های رنگارنگ و اکوسیستم منحصربه‌فردش، در آستانه یک فاجعه زیست‌محیطی بی‌سابقه قرار گرفته و ادامه روند فعلی بدون مداخله فوری، این جزیره را در مدت زمانی کوتاهی به سرنوشتی تلخ دچار خواهد کرد. فروپاشی اکولوژیک در جزیره هرمز به معنای فروپاشی سیستم‌های طبیعی جزیره است که در صورت تداوم روند فعلی، می‌تواند طی سالهای نه چندان دور رخ دهد. وضعیت بحرانی جزیره هرمز از چند جنبه قابل بررسی است. نخست آنکه پسماندهای به جامانده از گردشگران نا‌آگاه و غیر مسئول، سواحل هرمز را با انبوهی از زباله مواجه نموده است و پس از آن برداشت بی‌رویه خاک‌های رنگارنگ این جزیره توسط گردشگران به معضلی جدی تبدیل شده است. آمارها نشان می‌دهد سالانه بیش از 300 تن از این خاک‌های ارزشمند از جزیره خارج می‌شود که اگر این روند ادامه یابد، تا سال 1410 حدود 70 درصد از حجم خاک‌های نمکی و اخرایی هرمز شامل ترکیبات کم نظیر از هماتیت، سیلیس، آلومینا و اکسیدهای تیتانیوم از بین خواهد رفت و پیامدهای جبران‌ناپذیری برای ژئوپارک طبیعی جزیره به همراه دارد.
جزیره درحصار فاضلاب
سیستم فاضلاب جزیره در وضعیت اسفباری به سر می‌برد. روزانه حدود 5 تن فاضلاب انسانی بدون هیچ گونه تصفیه‌ای مستقیماً به آب‌های پیرامون جزیره سرازیر می‌شود. این آلودگی به همراه تردد بی‌رویه قایق‌ها و کشتی‌ها، حیات آبسنگ‌های مرجانی اطراف جزیره را به شدت تهدید می‌کند. پیش‌بینی شده است اگر این روند ادامه یابد، تا سال 1415 حدود 90 درصد از مرجان‌های باقیمانده پیرامون جزیره هرمز نابود خواهند شد که این امر به نوبه خود منجر به انقراض محلی گونه‌های ارزشمندی مانند ماهی‌های تجاری، لاک‌پشت‌های پوزه‌عقابی و گونه های در معرض خطر دیگر خواهد شد.
حرمان حرای هرمز
جنگل‌های حرای جزیره هرمز، این گنجینه‌های طبیعی نیز در معرض تهدید جدی قرار دارند. آلودگی‌های نفتی ناشی از تردد شناورهای سبک و سنگین و همچنین افزایش شوری آب دریا به دلیل تغییرات اقلیمی، این اکوسیستم ارزشمند را به شدت تهدید می‌کند. برآوردها می‌گوید در صورت عدم اقدام فوری، تا سال 1420 حدود 80 درصد از جنگل‌های حرای باقیمانده در اطراف جزیره از بین خواهند رفت.
شوری منابع آب زیرزمینی
مسئله آب شیرین نیز از دیگر چالش‌های جدی هرمز محسوب می‌شود. منابع معدود آب زیرزمینی جزیره به دلیل برداشت بی‌رویه و نفوذ آب شور در حال از بین رفتن هستند. پیش‌بینی می‌شود تا سال 1425 این منابع کاملاً شور شود.
کمک به زیست‌بوم جزیره
با توجه به شرایط عنوان شده، تصویب و اجرای فوری قانون منع کامل برداشت خاک با جریمه‌های سنگین، راه‌اندازی سیستم مکانیزه جمع‌آوری زباله، احداث تصفیه‌خانه‌های فاضلاب مدرن، ایجاد مناطق حفاظت‌شده دریایی و راه‌اندازی سیستم‌های آب شیرین‌کن با روش‌های دوستدار محیط‌زیست از جمله این اقداماتی است که می تواند به پایداری زیست محیطی جزیره کمک کند. برخی مطالعات نشان می دهد که تعداد گردشگران نباید از چند صد نفر در روز تجاوز کند تا فشار بر محیط زیست کنترل شود و منابع و امکانات جزیره پاسخگوی حضور افراد باشد. در برخی مقاطع، مسئولان استان هرمزگان تعداد حدود 500 تا 1000 نفر گردشگر در روز را به عنوان حد مجاز مطرح کرده اند، اما این عدد نیز نیاز به ارزیابی دقیقتری دارد. بر اساس برآوردهای صورت گرفته، در صورت عدم اجرای حداقل 80 درصد از این اقدامات تا سال 1405، هرمز وارد فاز غیرقابل بازگشت و فروپاشی اکولوژیک خواهد شد. این بدان معناست در صورت ورود به فاز فروپاشی اکولوژیک، حتی با صرف هزینه‌های زیاد نیز نمی‌توان اکوسیستم از دست رفته جزیره هرمز را احیا کرد. باید در نظر داشت که زمان باقیمانده برای نجات این جزیره منحصربه‌فرد بسیار محدود است.
هرمز ژئوپارک جهانی یونسکو
اخیراً طرح ثبت این جزیره به عنوان ژئوپارک جهانی یونسکو به عنوان یک راهکار مطرح شده است، ثبت هرمز به عنوان ژئوپارک جهانی می‌تواند مزایای قابل توجهی داشته باشد. این اقدام می‌تواند حفاظت قانونی قوی‌تری برای جزیره به ارمغان آورد و آن را تحت قوانین بین‌المللی قرار دهد. سازمان یونسکو می‌تواند در صورت تخلفاتی مانند برداشت خاک یا آلودگی دریا، وارد عمل شود. همچنین این ثبت می‌تواند به جذب گردشگری مسئولانه و علمی کمک کرده و دسترسی به منابع مالی صندوق‌های جهانی حفاظت را ممکن کند. با این حال، ثبت ژئوپارک به تنهایی کافی نیست. این طرح نیازمند پشتیبانی قانونی قوی، اجرای پروژه‌های احیای اکولوژیک و مدیریت پایدار گردشگری توسط دولت و مردم است، زیرا یونسکو بودجه عملیاتی مستقیم ندارد و نمی‌تواند مشکلات فوری مانند معضل رهاسازی پسماند و سیستم فاضلاب یا کمبود آب را حل کند. برای موفقیت این طرح، پیش نیازهایی مانند: محدودیت در تردد روزانه تعداد گردشگران، ساماندهی جمع آوری پسماندها، تصویب قانون منع برداشت خاک، ساخت تصفیه‌خانه فاضلاب و آموزش کامل لیدرهای گردشگری و جامعه محلی درباره حفاظت از محیط‌زیست از جمله این الزامات است. همچنین همکاری‌های بین‌المللی از جمله استخدام مشاوران یونسکو برای طراحی برنامه مدیریت پایدار نیز ضروری است.
دولت و مردم پای کار نجات جزیره
ثبت هرمز به عنوان ژئوپارک جهانی در واقع مانند اخذ یک گواهینامه است که به خودی خود معجزه نمی‌کند بلکه موفقیت این طرح به سه عامل کلیدی بستگی دارد: تعهد دولت به اجرای قوانین حفاظتی، مشارکت فعال مردم محلی و تأمین بودجه کافی برای پروژه‌های احیای این جزیره. اگر این شرایط محقق نشود، حتی با ثبت ژئوپارک نیز هرمز سرنوشتی جز تبدیل شدن به یک جزیره مرده در خلیج فارس نخواهد شد. نهادهای عمومی، دولت و مردم محلی باید همزمان با پیگیری ثبت ژئوپارک، ستاد نجات جزیره هرمز را با بودجه های اختصاصی راه اندازی کنند و پروژه‌های احیای اکوسیستم جزیره را آغاز کند. متاسفانه وضعیت هرمز به نقطه بحرانی رسیده است. تصمیمات موثر و عاجل امروز می تواند سرنوشت این گوهر بی‌نظیر خلیج فارس را تعیین کند. پس بهتر است پیش از آنکه دیر شود، اقدامات لازم را انجام دهیم.